“KUNIN KO KAYO PAREHO,” SAGOT NG PINAKAMAHIRAP NA MAGBUBUKID — AT ANG SUMUNOD AY NAGPAIYAK SA BUONG BARRIO
ANG INANG HALOS MAWALAN NG PAG-ASA
Ako si Lina, dalawampu’t siyam na taong gulang — isang balo.
Tatlong taon pa lang ang nakalipas nang kunin ng isang aksidente ang asawa ko.
Siya ang haligi ng maliit naming kubo. Siya ang nagtatanim. Siya ang may lakas. Siya ang dahilan kung bakit may kanin sa aming mesa.
Nang mawala siya, naiwan ako…
at ang anak naming si Arno — tatlong taong gulang, payat, mahina, at halos gabi-gabi umiiyak sa gutom.
Nawala ang hanapbuhay.
Nawala ang lakas ko.
At unti-unting nawalan ako ng pag-asa.
Isang gabi, matapos ang halos tatlong araw na walang matinong pagkain, naupo ako sa gilid ng daan. Yakap ko si Arno. Halos hindi na siya umiiyak — hindi dahil busog siya, kundi dahil wala na siyang lakas.
Maraming taong dumaan.
Maraming tumingin.
Ilan ang nagbulong:
“Kaawa-awa.”
Pero walang huminto.
Hanggang sa may isang lalaking lumapit.
Madumi ang pantalon.
Punit ang t-shirt.
Sunog ang balat sa araw.
Payat. Marupok. Halatang kasing-hirap ko.
Si Tomas — ang pinakamahirap na magsasaka sa baryo.
Wala siyang asawa.
Wala siyang anak.
Walang lupa.
Wala halos kahit ano — maliban sa isang barong-barong at dalawang payat na kalabaw.
Pero siya lang ang huminto.
“Lina… kumain na ba kayo?”
Umiling ako.
Hindi ko kayang magsalita.
May hawak siyang maliit na supot — kanin at konting gulay galing sa sariling ani.
Inilapit niya ito kay Arno.
At doon ko naramdaman na parang tinusok ang puso ko.
Hindi ko na kayang makita ang anak kong naghihirap.
ANG MGA SALITANG NABITIWAN DAHIL SA GUTOM AT SAKIT
Habang pinapainom ni Tomas ng sabaw si Arno, nanginginig ang kamay ko.
At sa gitna ng kahihiyan, takot, at matinding pananakit ng puso…
Nabitiwan ko ang salitang hindi ko akalaing masasabi ko:
“Tomas… kunin mo na ang anak ko.”
Napatingin siya sa akin na para bang tinamaan ng kidlat.
Hindi ko iyon sinabi dahil ayaw ko sa anak ko.
Hindi dahil gusto ko siyang ipamigay.
Kundi dahil…
“Hindi ko na kayang makita siyang mamatay sa gutom…”
“Ayaw kong sa kamay ko siya mamatay…”
Doon ako tuluyang gumuho.
Lumuhod ako sa lupa.
Wala nang pride. Wala nang lakas.
Tahimik lang si Tomas.
Hinayaan niya akong umiyak sa balikat niya — kahit mabasa ng luha ko ang damit niya.
Makaraan ang ilang sandali…
Hinawakan niya ang kamay ko.
At ang sinabi niya ay hindi kailanman mabubura sa puso ko.
ANG MGA SALITANG NAGBAGO NG BUHAY NAMIN
“Lina… kung kukunin ko ang anak mo…”
huminga siya nang malalim —
“…kukuhanin din kita.”
Napatingin ako sa kanya. Akala ko mali ang narinig ko.
“Hindi ko siya kukunin para ihiwalay sa iyo,” sabi niya.
“Kukunin ko kayo… magkasama. Kung papayag ka.”
Parang nabiyak ang dibdib ko — sa sakit at pag-asa na sabay pumasok.
“Tomas… bakit?” tanong ko.
“Wala kang obligasyon sa amin.”
“Wala kang pera.”
“Wala kang kahit ano.”
Ngumiti siya.
Isang ngiting hindi ko nakita sa kahit sinong lalaki dati.
“Pero may puso ako…”
“at may lakas pa akong magtrabaho.”
Hinawakan niya ang kamay naming mag-ina.
“Kung anuman ang meron ako sa mundong ito… ibibigay ko sa inyo.”
ANG TAONG HINDI KAMI SINUKO
Mula noon, hindi na kami natulog nang gutom.
Araw-araw:
– Si Tomas ang nagbungkal ng lupa
– Ako ang nagluto sa maliit naming kusina
– Si Arno sa gitna namin — nagsimulang ngumiti ulit
Hindi madali.
May mga araw na asin lang ang ulam.
May mga araw na naglalakad kami ng malayo para sa tubig.
May mga araw na ulan ang kasabay ng pagtatanim.
Pero si Tomas?
Hindi nagreklamo.
Hindi bumitiw.
Hindi umalis.
Isang gabi, habang natutulog si Arno, tinanong ko siya:
“Bakit mo ginagawa ito?
Hindi mo naman kami responsibilidad…”
Tumingala siya sa langit na puno ng bituin.
“Dahil kahit walang papel, kahit walang apelyido,
kaya kong maging ama.
At kaya kitang mahalin… higit pa sa kahit anong kaya kong ibigay.”
Doon ako umiyak — hindi sa sakit…
kundi dahil may lalaking hindi kami iniwan sa hirap.
ANG HIMALA NG PAG-IBIG
Pagkalipas ng ilang buwan, gumanda ang ani.
Nakabenta kami sa palengke.
Nakaipon kahit konti.
Nakaayos ng kaunti ang barong-barong.
Hanggang isang araw…
Lumuhod si Tomas sa harap ko.
Hawak ang isang simpleng singsing — hindi mahal, hindi makinang — pero puno ng pawis at pagsisikap.
“Lina… noong sinabi mong ‘kunin mo na ang anak ko’…
akala ko masisira ka.”
“Pero doon ko nakita kung gaano ka kalakas bilang ina.”
“Pwede ba…”
“na buuin nating dalawa ang pamilya mo?”
Umiiyak ako habang sumagot:
“Tomas… ikaw na ang pamilya namin.”
Sa ilalim ng punong-kahoy, sa liwanag ng buwan —
tinanggap ko ang pag-ibig ng lalaking walang pera…
ngunit may pusong hindi kayang tumbasan ng kahit anong ginto.
ARAL NG ISTORYA
Hindi kayamanan ang hinahanap ng pusong sugatan —
kundi taong handang manatili kahit wala ka nang maibigay.
Ang kahirapan, nalalampasan.
Ngunit ang pag-iwan… hindi na naibabalik.
At ang tunay na yaman ay ang taong kayang magmahal ng hindi niya kadugo —
na parang sariling dugo at laman.
