“ANG ANAK NA HINDI NILA KAYANG PAG-ARALIN — PERO ANG SAKRIPISYO NG ISANG LOLA ANG NAGPABAGO SA BUHAY NIYA, AT ANG PAGBALIK NIYA ANG NAGPAIYAK SA BUONG BARANGAY.”
Ako si Jiro, 28 anyos, at kung may isang taong nagligtas sa buong pagkatao ko, hindi iyon ang mga magulang ko — kundi ang lola kong si Nanay Viring, isang tindera ng tinapa sa palengke. Lumaki akong mahirap, hindi basta mahirap, kundi ‘yung tipong kada umuulan, pumapasok ang tubig sa loob ng bahay namin; ‘yung tipong ang ulam namin ay asin at mantika. Ang mga magulang ko noon ay wala sa ayos — nagsusugal, nag-aaway, at halos hindi kami maalagaan.
Kung hindi dahil kay Nanay Viring, baka hindi ako natuto magbasa. Siya ang nagbuhat sa akin mula pagkabata hanggang tumuntong ako sa kolehiyo — kahit pa wala siyang pera, kahit pa bawat araw ay parang hinahabol siya ng mundo.
Hindi ko makakalimutan ang mga gabing umuuwi siya galing palengke, dala ang maliit na bayong na puno ng amoy usok mula sa tinapang tulingan.
│ “Jiro, kumain ka na. Kahit konti lang, basta pumasok ka bukas ha.”
│ “La… pagod ka na.”
│ “Mas pagod ako kung hindi kita makitang gumanda ang buhay mo.”
Hindi ko maintindihan noon, pero ramdam ko: ako ang dahilan bakit siya nagpupumilit mabuhay.
Sa bahay, palagi namin siyang naririnig umuubo. Sabi ng kapitbahay, dapat daw nagpapa-checkup. Pero paano? Saan kukuha ng pera? Ang kita niya sa isang araw, hindi man lang kasya sa isang kilo ng manok.
Isang gabi, nadatnan ko siyang nakaupo sa likod ng bahay, hawak ang mga barya.
│ “La, bakit mo binibilang ‘yan? Akala ko para sa puhunan mo bukas.”
│ “Hindi, apo. Para sa entrance exam fee mo. ‘Wag kang mag-alala… makakatapos ka.”
At doon ko unang nakita ang luha niya.
Hindi dahil nag-aaway kami.
Hindi dahil may problema.
Kundi dahil hirap na hirap siya, pero ayaw ipakita sa akin.
At that moment, nangako ako sa sarili ko: gagawin ko ang lahat para balang araw, ako naman ang mag-aangat sa kanya.
Nakapasa ako sa entrance exam. Naging scholar ako. Pero kahit scholar, kailangan ko ng pamasahe, pang-print, pang-project.
At si Nanay Viring? Hindi ko alam kung paano, pero palagi niyang nasasagot.
Noong minsang tinanong ko kung saan siya kumukuha ng pera, napansin kong wala na ang singsing niyang luma — ang tanging alaala niya kay Lolo.
│ “La… nasaan ang singsing mo?”
│ “Apo… ipon lang ‘yon. ‘Wag mo na isipin.”
Pero alam kong nagsisinungaling siya.
At lalong umigting ang determinasyon ko.
Pagkatapos ng limang taon na halos hindi ako natutulog, nakapagtapos ako ng BS Civil Engineering. Naging licensed engineer agad ako.
Pero hindi ko agad sinabi sa kanya.
Gusto kong maghanda.
Gusto kong bumalik na hindi ako umuuwi nang may utang, kundi may dala — isang pasasalamat na hindi masukat.
Nagtrabaho ako abroad.
Nag-ipon.
Dalawang taon akong hindi umuwi.
Hanggang dumating ang araw na pinakahihintay ko.
Pagdating ko sa barangay namin, nakatayo si Nanay Viring sa harap ng maliit naming kubo, payat na payat, at halos hindi ako makilala.
│ “Sino ka, iho—”
Pero nang lumapit ako, nang hawakan ko ang kamay niya…
nanginig siya.
│ “J-Jiro? Apo ko?”
Tumulo ang luha ko kahit pinipigilan ko.
Lumuhod ako sa harap niya, tulad ng pangarap ko noon pa.
│ “La… engineer na po ako. Naging lisensiyado ako… dahil sa inyo.”
Hindi nagsalita si Nanay.
Umiyak lang siya, ‘yung iyak na parang pinaghalo ng saya at pagod na ilang taon niyang tiniis.
Lumabas ang mga kapitbahay.
Yung iba, napahawak sa dibdib.
Yung iba, napaiyak na lang habang pinagmamasdan kami.
At doon ko inilabas ang isang maliit na kahon.
“Para sa inyo, La.”
Binuksan niya.
Nakahiga roon ang isang bagong gintong singsing — kapalit ng singsing na ibinenta niya para lang makapag-enroll ako.
│ “Apo… hindi ko kailangan ‘to…”
│ “La… deserve n’yo ‘to. Deserve ninyo ang lahat.”
Yumakap siya sa akin nang mahigpit, parang ayaw niya akong pakawalan.
At sa harap ng maraming tao, sinabi niya ang hindi ko makakalimutan:
│ “Hindi ako nagsisi kahit isang beses na inuna kita kaysa sarili ko. Apo, salamat… bumalik ka.”
Ngayon, ipinagpagawa ko si Nanay Viring ng maayos na bahay.
May sari-sari store na siya.
May sarili siyang kama at hindi na banig ang tinutulugan.
At ako?
Ako ang pinakamaswerteng apo sa mundo.
Dahil may isang taong minahal ako nang higit pa sa buhay niya.
ARAL NG BUHAY
Hindi palaging kayamanan ang nakakapagpaangat ng tao.
Minsan, isang matandang kamay na puno ng kalyo ang naghulma ng kinabukasan mo.
Kung buhay pa ang taong iyon — yakapin mo.
Kung wala na — ipagmalaki mo.
Dahil walang sakripisyong mas dakila kaysa sa pagmamahal ng taong kahit mahirap, kaya kang pag-aralin at ipaglaban.
