ANG LIHIM NG YUMAONG ASAWA — NANG MADISKUBRE NG BALO ANG KANYANG ANAK NA MAY TINATAGONG KATOTOHANAN, NABASAG ANG KANYANG MUNDO
“ISANG INA ANG NAWALAN NG ASAWA — NGUNIT ANG MAS MASAKIT, ANG TUNAY NA KALUNGKUTAN AY NATAGPUAN NIYA SA SARILI NIYANG ANAK. ANG LUMANG DIARY AT ISANG LIHAM ANG NAGBUKAS NG SEKRETONG HINDI NA DAPAT NADISKUBREHAN.”
ANG SIMULA NG KALUNGKUTAN
Tahimik ang bahay ni Luzviminda Santos, 45 anyos, isang balo sa bayan ng Lucban, Quezon.
Isang taon na mula nang pumanaw ang kanyang asawa na si Mario, matapos ang atake sa puso. Mag-isa na lang siya sa malaking bahay na dati’y puno ng tawa at halakhak.
Ang tanging nagbibigay-liwanag sa kanyang mga gabi ay ang anak niyang si Ella, 19 anyos — maganda, tahimik, at bagong kasal.
Minsan, kapag pinagmamasdan ni Luzviminda ang anak, nakikita niya ang sarili niya noong kabataan — inosente, puno ng pangarap, at naniniwala sa pag-ibig.
“Ma,” sabi ni Ella minsan habang magkasamang naghuhugas ng pinggan,
“Namimiss ko si Papa… Ang bait niya sa’kin kahit noong bago pa ako mag-asawa.”
Napangiti si Luzviminda, kahit may kirot.
“Oo, anak… kahit paano, mapagmahal ang Papa mo.”
Hindi niya alam, ang mga salitang iyon ay magpapabigat ng daang kilo sa puso niya pagdating ng panahon.
ANG MGA ARAW NG PAG-AALINLANGAN
Makalipas ang ilang buwan, napansin ni Luzviminda ang kakaibang lungkot sa anak. Madalas itong nagkukulong sa kuwarto, at minsan, nahuli niya itong umiiyak habang may hawak na lumang cellphone.
“Anak, may problema ba sa asawa mo?” tanong ni Luzviminda.
Umiling lang si Ella, pilit na ngumiti.
“Wala po, Ma. Namimiss ko lang si Papa.”
Mula noon, naging tahimik si Luzviminda. Pero isang gabi, habang naglilinis siya ng kuwartong dati’y pag-aari ni Mario, may natagpuan siyang lumang kahon ng sapatos sa ilalim ng kama.
Nasa loob nito ang isang diary, may pirma ng kanyang yumaong asawa sa unang pahina.
ANG DIARY NA NAGPAIYAK SA ISANG INA
Nang buksan ni Luzviminda ang diary, akala niya’y normal na talaan lang ng araw-araw.
Ngunit habang binabasa niya ang mga pahina, unti-unti siyang nanlumo.
“Hindi ko alam kung bakit ako nahulog sa kanya.
Dati, anak-anakan ko lang siya, pero sa bawat araw na lumilipas, mas lalo ko siyang hinahanap.
Hindi ko ito masabi kay Luzviminda — dahil sisirain nito ang lahat.”
Nanginginig ang mga kamay ni Luzviminda.
Hindi siya makapaniwala sa binabasa.
“Anak-anakan?” bulong niya. “Sino? Sino ang tinutukoy mo, Mario?”
Habang patuloy siyang nagbabasa, tumulo ang luha niya.
“Nang siya’y mag-asawa, doon ko lang naramdaman ang tunay na parusa.
Ang mahalin ang taong alam mong hindi mo dapat mahalin.”
Pinagpawisan si Luzviminda. At sa dulo ng diary, may isang pahina na may nakasulat na pangalan — “Ella.”
ANG PAGKATUKLAS
Kinabukasan, hindi mapakali si Luzviminda.
Dinala niya ang diary sa altar, katabi ng larawan ng kanyang yumaong asawa.
“Mario… ano ‘to?” bulong niya habang umiiyak.
“Anak natin ‘yon… Paano mo nagawa sa amin ‘to?”
Habang humihikbi, biglang bumaba si Ella, hawak ang lumang cellphone.
Nang makita ang diary sa mesa, namutla siya.
“Ma… saan mo nakuha ‘yan?”
“Totoo ba ‘to, Ella?” tinig ng ina, nanginginig.
“Yung mga nakasulat dito… ikaw ba ‘yung tinutukoy ng Papa mo?”
Tahimik si Ella, halos di makahinga.
ANG KATOTOHANAN NA HINDI NA DAPAT NABUKSAN
Umiiyak si Ella, halos hindi makapagsalita.
“Ma… hindi ko po sinasadya. Noong buhay pa si Papa, nagka-problema ako sa asawa ko. Madalas niya akong sinasaktan, minumura.
Lagi si Papa ang lumalapit, nagbibigay ng payo. Pero isang gabi… lasing siya. Umiiyak siya, sabi niya, natatakot siyang mamatay nang walang nakakaintindi sa kanya.”
Tumulo ang luha ni Luzviminda.
“At pagkatapos, Ella?”
“Hindi ko alam kung paano nangyari, Ma. Pareho kaming umiiyak, pareho kaming nasaktan.
At pagkatapos noon… hindi ko na alam kung anong tama o mali. Nahihiya po ako. Hanggang sa mamatay siya, hindi ko na siya kinausap ulit.”
Humagulgol si Luzviminda.
Gumuho ang kanyang mundo.
Ang asawa niyang minahal nang buong buhay ay nagtaksil — hindi lang sa kanya, kundi sa dangal ng kanilang pamilya.
ANG PAGPAPATAWAD NA PINAKAMAHIRAP IBIGAY
Lumipas ang mga linggo. Tahimik ang bahay. Hindi na magkausap si Luzviminda at si Ella.
Ngunit isang gabi, narinig ng ina ang anak na umiiyak sa labas ng bahay, hawak ang mga bulaklak sa puntod ng ama.
“Pa, sana hindi mo na lang ginawa ‘yon. Dahil hanggang ngayon, ako pa rin ang may dala ng kasalanan mo.
Patawarin mo ako, Pa. Patawarin mo rin ako, Ma…”
Doon unti-unting lumapit si Luzviminda.
Ni yakap niya ang anak nang mahigpit — hindi bilang isang hukom, kundi bilang isang ina.
“Anak,” bulong niya, “hindi ko alam kung paano kita mapapatawad ngayon… pero gusto kong subukan. Kasi kung ako mismo ay hindi magpapatawad, ako ang mananatiling bihag ng kasalanan niya.”
Nagyakapan silang umiiyak — dalawang pusong parehong sugatan, parehong sinira ng iisang lalaki.
EPILOGO
Lumipas ang mga taon. Si Ella ay lumipat ng probinsya, nagpatuloy sa pag-aaral, at nagsimulang muli.
Si Luzviminda naman ay nagbukas ng maliit na tindahan, at sa bawat araw, nagdarasal para sa kaluluwa ng asawa.
Sa altar ng kanilang bahay, may nakasabit na bagong larawan — mag-ina, magkahawak ang kamay, may luha ngunit may ngiti.
Sa ilalim ng larawan, nakasulat:
“May mga lihim na sisira sa puso, pero may mga puso ring kayang magpatawad para muling mabuo ang buhay.”
